Artificiële intelligentie in het werk van Kasper Jordaens
De snelheid waarmee artificiële intelligentie een steeds grotere rol opeist in technologie en – vaak onbewust – ook in ons dagelijks leven is ongezien. AI en technologie brengt daarom heel wat praktische, maatschappelijke en ethische vragen met zich mee. Voor Kasper Jordaens vormt die zoektocht naar de rol van technologie en het samengaan van mens en machine de kern van zijn werk. Hij omschrijft zichzelf als kunstenaar-onderzoeker. Wij gingen met hem in gesprek over hoe hij naar AI kijkt en welke rol het in zijn werk speelt.
​
​tekst en foto's: Ben Money-Kyrle (23/11/2024)
Bij het binnenkomen van zijn atelier krijg je meteen een beeld van wat Kasper Jordaens bedoelt met de term “kunstenaar-onderzoeker”. Zijn werkruimte is gevuld met machines, zelfgemaakte synthesizers en gereedschap dat eruit ziet alsof het zowel in de werkplaats van een ingenieur als in een kunststudio kan thuishoren. “Mijn missie is om te creëren, maar ook om waarheden te testen en te onthullen over de groeiende technologieën waarmee we worden omringd, de menselijke invloed erop en vice versa,” vertelt Jordaens. “Ik ben altijd al gefascineerd geweest door technologie, maar ik benader het met voorzichtigheid en nieuwsgierigheid. Ik ben me zowel bewust van de mogelijkheden als van de problemen ervan.” Thema’s als privacy, de kneedbaarheid van feiten en de grenzen van articifiële intelligentie vormen dan ook de kern van zijn werk.
​
Alternatieve feiten
​
`Een goed voorbeeld dat verschillende van deze thema’s aanraakt, is zijn installatie ‘Alternative Facts’ (2023). In dit werk deconstrueert Jordaens de manier waarop informatie door de media wordt gepresenteerd. Aan de hand van artikels uit The Guardian creëerde hij een systeem dat dezelfde nieuwsfeiten telkens herinterpreteert door een andere blik - links, rechts, met een samenzweerderige blik, diplomatisch of net entertainmentgericht. “Ik was verrast dat ik me aangetrokken voelde tot het lezen van elke versie die het systeem genereerde en dat ik de verschillende perspectieven begon te geloven, ook al wist ik dat ze verzonnen waren.”
“Als ik het project verder zou ontwikkelen,” merkte Jordaens op “zou ik artikels kunnen maken op maat van elke website en zou ik AI-beelden kunnen genereren afgestemd op de invalshoeken van elk artikel.” ‘Alternative Facts’ was zo een voorloper van het ‘Fake News Lab’ (2024), een installatie waarbij automatisch fake news wordt gegenereerd en gepresenteerd. Tijdens zijn lecture performance op Div.fuse zal Jordaens dit werk uitgebreid toelichten en demonstreren.
Het demystificeren van AI
​
Jordaens omarmt technologie dus steeds met de nodige scepsis. Dat blijkt ook uit de programma’s die hij gebruikt. Hij vermijdt AI van grote merken en kiest voor open source technologieën (technologie die vrij beschikbaar is voor publiek en codeurs om te gebruiken en mee te werken, red.) en draagt er zelf ook zijn steentje aan bij. “Ik leen veel technologie, dus ik probeer ook iets terug te doen,” legt hij uit. “Het delen van mijn proces is daarbij een fundamenteel onderdeel van mijn werk. Ik wil niets verbergen, tenzij het te onaf is of te rommelig is om te laten zien. Mijn doel is om AI te demystificeren, niet om de geheimen ervan te verbergen. Dat zou onvermijdelijk een angst oproepen voor technologie.”
​
Het project 'Let's Get This Party Started' (2024) brengt de werking van AI zelf op een speelse manier naar de voorgrond. Het is een installatie met twee soorten AI: een die gelooft dat hij een mens is en een die zich ervan bewust is dat hij een AI is (en er trots op is). Deze twee “persoonlijkheden” gaan in het werk een surrealistische dialoog aan, die wordt ondersteund door spraak-naar-tekstsystemen en vintage telefoons. Kijkers starten het gesprek door op de installatie af te stappen en “Let’s get this party started” te zeggen. Terwijl het gesprek zich ontvouwt, brengt de onvolmaakte communicatie van beide AI-persoonlijkheden vreemd genoeg menselijke fouten en misverstanden aan het licht, omdat de dialoog wordt gevoerd via analoge technologie.
​
Met zijn installaties en interactieve initiatieven op het gebied van mediageletterdheid moedigt Jordaens mensen aan om AI te zien voor wat het is: een hulpmiddel, geen vervanging voor menselijk vernuft. “AI is in mijn ogen geen vervanging voor menselijke creativiteit,” zegt hij, “wel een nieuwe partner in het creatieve proces. Maar ik wil vooral dat mensen weten wat de mogelijkheden zijn. Het is zo krachtig en zo goed dat je het verschil moet leren tussen AI en de mens.”
"AI is in de eerste plaats een instrument en zoals bij elk gereedschap hangt de impact af van de hand die het hanteert. "
Informatieverwerking en privacy
​
De kracht van AI zit in het verwerken van informatie en eruit te leren. Dat brengt ook het belang van privacy op de voorgrond bij dit onderwerp. Wat kunnen machines leren uit ons gedrag en uit informatie die over ons te vinden is? Sociale netwerksites leren bijvoorbeeld heel veel over ons aan de manier waarop we de platformen gebruiken, welke zaken ons interesseren en welke gegevens we erop vrijgeven.
​
In zijn masterproef aan de Universiteit van Gent onderzocht Jordaens een kleine (en intussen ter ziele gegane) sociale netwerksite. Zijn vroege enthousiasme voor data en connectiviteit is sindsdien omgeslagen in scepsis door zijn observaties van de manieren waarop grote techbedrijven via AI gebruikersgegevens interpreteren en gebruiken. ‘Data Intersect Study’ (2021-24) is een reeks installaties en tentoonstellingen waarin deze bezorgdheid centraal staat en laat zien hoeveel van onze persoonlijke informatie online toegankelijk is en hoe het kan worden misbruikt door megaconcerns. Sommige van de gegevens die hij gebruikte kwamen rechtstreeks van Facebook, zoals alle namen van mensen die op de netwerksite als single te boek staan in Antwerpen. De vraag is altijd wat er met die informatie gebeurt. AI vormt daarbij in de eerste plaats een instrument en zoals bij elk gereedschap hangt de impact af van de hand die het hanteert.
